युगामागुनी चालली रे युगे ही
करावी किती भास्करा वंचना
किती काळ कक्षेत धावू तुझ्या मी
कितीदा करू प्रीतिची याचना

नव्हाळीतले ना उमाळे, उसासे
न ती आग अंगात आता उरे
विझुनी अता यौवनाच्या मशाली
उरी राहिले काजळी कोपरे !

परि अंतरी प्रीतिची ज्योत जागे
अविश्रांत राहील अन्‌ जागती
न जाणे न नेणे कुठे चालले मी
कळे तू पुढे आणि मी मागुती !

दिमाखात तारे नटोनी थटोनी
शिरी टाकिती दिव्य उल्का-फुले
परंतू तुझ्या मूर्तिवाचूनी देवा,
मला वाटते विश्व अंधारले !

तुवा सांडलेले कुठे अंतराळात
वेचूनिया दिव्य तेज:कण
मला मोहवाया बघे हा सुधांशु
तपाचार स्वीकारूनी दारूण.

पिसारा प्रभेचा उभारून दारी
पहाटे उभा शुक्र हा प्रेमळ
करी याचना प्रीतिची लाजुनी लाल-
होऊनिया लाजरा मंगळ.

निराशेत संन्यस्त होऊन बैसे
ऋषींच्या कुळी उत्तरेला ध्रुव
पिसाटापरी केस पिंजारूनी हा
करी धूमकेतू कधी आर्जव !

परि भव्य ते तेज पाहून पूजून
घेऊ गळ्याशी कसे काजवे
नको क्षुद्र शृंगार तो दुर्बळांचा
तुझी दूरता त्याहुनी साहवे !

तळी जागणारा निखारा उफाळून
येतो कधी आठवाने वर
शहारून येते कधी अंग, तुझ्या-
स्मृतीने उले अन्‌ सले अंतर !

गमे की तुझ्या रूद्र रूपात जावे
मिळोनी गळा घालुनीया गळा
तुझ्या लाल ओठांतली आग प्यावी
मिठीने तुझ्या तीव्र व्हाव्या कळा !

अमर्याद मित्रा, तुझी थोरवी अन्‌
मला ज्ञात मी एक धूलीकण
अलंकारण्याला परि पाय तुझे
धुलीचेच आहे मला भूषण !

  संपूर्ण कविता / मूळ रचना

 

कुसुमाग्रजांच्या प्रेमकवितांमध्ये प्रीतिभावनेचे एक अनोखे दर्शन घडते. 'पृथ्वीचे प्रेमगीत' ही देखील अशीच अनोखी प्रीतिभावना व्यक्त करणारी कविता आहे. या कवितेचे प्रथमदर्शनी डोळ्यात भरणारे वैशिष्ट्य म्हणजे कुसुमाग्रजांनी या कवितेत केलेला नैसर्गिक-भौगोलिक सत्यांचा प्रभावी व चपखल वापर. सूर्य व पृथ्वी यांच्यातील आगळीवेगळी प्रेमभावना चितारण्याने कवितेस आपोआप एक भव्यता प्राप्त झालेली आहे. इथे पृथ्वीची प्रीतिभावना इतक्या उत्कटतेने चितारलेली आहे की तिचे आपोआप भक्तिभावनेत रूपांतर झालेले आहे. शैलीच्या दृष्टीने पाहता कमालीचे रूपकसौंदर्य साधलेली कविता म्हणून या कवितेचा निर्देश करता येईल.

गमे की तुझ्या रूद्र रूपात जावे
मिळोनी गळा घालुनीया गळा
तुझ्या लाल ओठांतली आग प्यावी
मिठीने तुझ्या तीव्र व्हाव्या कळा !

ही पृथ्वीची शारीर मीलनाची ओढ जितकी स्वाभाविक आणि खरी.. तितकीच -

अलंकारण्याला परि पाय तुझे
धुलीचेच आहे मला भूषण !

ही तिची समपर्णशीलताही स्वाभाविक आणि खरी आहे. कुसुमाग्रजांची काव्यवृत्ती मुळातच मूल्यपूजक आहे. ह्या मूल्यपूजक वृत्तीचा या कवितेत संदर्भ -

नको क्षुद्र शृंगार तो दुर्बळांचा
तुझी दूरता त्याहुनी साहवे !

असा एकाच वेळी भव्य आणि व्रतस्थ स्वरूपात आविष्कार होताना दिसतो. पृथ्वीच्या या मूल्यनिष्ठेच्या संदर्भात स्वत: कुसुमाग्रज लिहितात, "सूर्याच्या प्रखर तेजाचा, त्याच्या दिव्य प्रेमाचा पृथ्वीला जो साक्षात्कार झाला आहे, तो ती विसरू शकत नाही. इतरांचे प्रेम मग ते कितीही उदात्त असो तिच्या मनापर्यंत पोहोचू शकत नाही. मोहाच्या परिसरात राहूनही ती निर्मोह झाली आहे, अथवा तिच्या अलौकिक प्रेमानेच तिला निर्मोह केलं आहे."

कुसुमाग्रजांनी प्रेम व भक्ती या भावनांतील अंतरच मिटवून टाकले आहे; कारण 'विशाखा'च्या काळात त्यांच्या प्रतिभेला समर्पणशीलतेचे एक सहज-आकर्षण होते.

'पृथ्वीचे प्रेमगीत' लिहून कुसुमाग्रजांनी मराठी प्रेमकवितेला उदात्ततेच्या उंच शिखरावर नेऊन बसविले आहे. रविकिरण मंडळाच्या व त्याच्या अवतीभोवतीच्या मराठी प्रेमकवितेवर घेतले जाणारे अतिरिक्त शारिरतेच्या नि शृंगारिकतेच्या संदर्भातील विविध आक्षेप लक्षात घेता, हे विधान अतिशयोक्त मुळीच ठरणर नाही.
(संपादित)

डॉ. दत्तात्रय पुंडे, डॉ. स्‍नेहल तावरे
त्रिदल- बालकवी, कुसुमाग्रज आणि इंदिरा संत यांच्या निवडक कविता
सौजन्य- स्‍नेहवर्धन पब्लिशिंग हाऊस, पुणे.

* ही लेखकांची वैयक्तिक मते आहेत. या लेखात व्यक्त झालेली मते व मजकूर यांच्याशी 'आठवणीतली गाणी' सहमत किंवा असहमत असेलच, असे नाही.

  इतर संदर्भ लेख

Please consider the environment before printing.
कागद वाचवा.
कृपया पर्यावरणाचा विचार करा.